Toksik Ebeveyn Nedir?
Toksik insanlara hayatımızın bir döneminde mutlaka rastlamışızdır. Toksik biriyle görüşmüş veya toksik bir arkadaşlık kurmuş olabiliriz. Bu kişileri fark edip, hayatımızdan uzaklaştırmak mümkün olabilse de söz konusu ailemiz olduğunda baş etmek her zaman bu kadar kolay olmayabilir. Bu durumda duygusal sağlımızın korunması ve ileride maruz kalacağımız psikolojik hasarları önleyebilmek adına ebeveynlerimizle olan ilişkimizi yönetme şeklimiz oldukça kritik bir noktadır.
Çoğu ebeveyn çocuğunun her koşulda en iyisine sahip olması için büyük bir emek harcar. Çocuk, doğduğu andan itibaren anne ve babası tarafından yönlendirildiği ve destek gördüğü bir yolda ilerlemeye başlar. Küçüklükte başlayan bu yolculuk, zaman içerisinde değişiklik gösterir. Çocuğun hayat yolculuğunda direksiyon ebeveyninin elindedir ve çocuk direksiyona kendi geçmek istediğinde genelde ebeveynler bunu kabul etmekte güçlük çekerler. Bu yaklaşım çoğu zaman kendi tecrübe ve deneyimlerinden kaynaklı olsa da bazen sadece kendi doğrularının tek seçenek olduğuna inandıklarından dolayı da gerçekleşebilir. Bu sürece her ebeveyn-çocuk ilişkisinde rastlamak mümkündür ancak bazen ebeveynler farkında bile olmadan yaptıkları hatalarla bunun ötesinde davranış ve söylemler göstererek toksik kategorisine girerler. Çocuk bu süreçte duygusal ve zihinsel hasara neden olabilecek davranışlar sergileyebilir. Büyüdükten sonra bile büyük ölçüde etkilendiği çeşitli davranışlar gösterebilir.
Toksik bir ebeveyn davranışlarının ve söylediklerinin zarar verici olmasından ziyade, kendi doğruları ve ihtiyaçlarıyla ilgilenir. Aşırı kontrolcüdür. Çocuğunun hayatına hakim olmak ister ve ona “birey” olabileceği bir alan sunmaz. Çoğu zaman yaptıklarının yanlış olduğunu kabul etmez, özür dilemez ve bu gibi davranışlarını sürdürmeye, ilerletmeye meyillidir. “Çocuklar ne olursa olsun anne ve babalarına saygı göstermelidirler.”, “Çocuğun ebeveynine karşı gelmesi yanlıştır.”, “Bir benim yolum, birde yanlış bir yol vardır.” gibi toksik inanç kalıpları vardır. Çocuklarıyla aralarında sanki sessiz bir anlaşma imzalanılmış gibi konuşulmamış belli kuralları vardır: “Kendi hayatını yönetme.”, “Daima bana ihtiyaç duy.”
Toksik ebeveyn tarafından yetiştirildiğinize dair işaretler:
1- Empatiden yoksundurlar
Toksik ebeveyn olayları dramatize etme eğilimindedir. Ufak bir tartışma anında bile çocuğunun söylediği herhangi bir cümleyi düşmanca veya sözlü olarak taciz edici görür. Çocuğuyla empati kurmada sorun yaşar. Her şey kendileri ve kendi ihtiyaçları ile ilgilidir. Çocuğunun içerisinde bulunduğu olayları, yaşadığı duyguları anlayamaz. Davranış ve söylemlerin, çocuğu tarafından nasıl incitici görüneceğini veya çocuğuna nasıl yıkıcı bir etki yaratabileceğini göremez.
2: Aşırı eleştirirler
Her ebeveyn çocuğunu eleştirir. Ancak toksik ebeveyn eleştiride aşırıya kaçarak, çocuklarının geri dönülmez hatalar yapmasına engel olduklarını iddia eder. Çocuklarının başarılarını görmez ve kendilerinin farklı ve başarılı olduğunu göstererek, çevrelerindeki kişileri de aşağılama eğilimindedir. Çocuklarının yaptığı hiçbir şeyi desteklemez, yetersiz görür ve daima mükemmeliyetçidir. Bu şekilde aslında yetişkinlik döneminde çevresine karşı sert bir iç eleştirmen olmaları için çocuklarına zemin hazırlar.
3- Toksik şakalar yaparlar
Her ebeveyn çocuğuyla şakalaşır ve onu bazı konularda eleştirebilir. Bu oldukça normaldir. Ancak toksik ebeveyn bunu sıklaştırarak, çocuklarının kötü hissetmesine neden olabilir. Bu bazen doğrudan veya dolaylı olarak yapılan küçük düşürücü sözlü tacizlere (örneğin boy ve kiloyla ilgili) dönüşebilir. Çocuk, isim takma, aşağılama, gaslighting gibi daha incelikli suistimallerle karşılaşabilir .
4- Sınırlarınızı ihlal ederler
Toksik ebeveyn istediklerini elde etmek için, sahip olana kadar sınırları zorlama eğilimdedir. Çocuklarının kişisel alanlarına saygı göstermez. Onları “yetişkin” kategorisinde değerlendirmez ve oldukları gibi kabul etmez. Çocuklarının yaptıkları her şeyin içinde olmak ister. Bu ergenlikte özel konuşmaları, kişisel alanları kapsarken; yetişkinlikte istenmeyen tavsiyeleri, doğru ebeveynlik yapamama gibi sert imaları içerebilir. Bu süreçte çocuk bu tarz yönlendirmelerden bunaldıkça, yoğun bir bitkinlik ile kendi doğrularını bırakarak, ebeveynine teslim olabilir. Bu durum çocukların kendi yaşamlarında sınırlarını doğru tanımamasına ve koruyamamasına neden olabilir.
5- Para ile duygusal şantajda bulunurlar
Toksik ebeveyn çocukları üzerinde sık sık suçluluk duygusu yarattıkları bir taktiğe başvurur. Henüz çocuğunun kendi kazancı olmadığı için, para ile yönlendirmeler yapabilir. Burada parayı kullanarak, kısıtlama ve baskı ile çocuklarına sahip oldukları bir ortam yaratmak ister. Pahalı hediyeler alarak veya belli bir miktar para gerektiren istekleri yerine getirerek, karşılığında çocuklarından beklentilerini yerine getirmelerini ister. İstedikleri karşılığı alamadıklarında da çocuklarına “sizin için yaptıklarımız…” gibi ifadelerle suçluluk duygusu yaratabilir.
6- Bencildirler ve sorumluluk almazlar
Toksik ebeveyn, söz konusu kendileri olduğunda oldukça bencildir. Çocuklarının ihtiyaçları karşısında, uygunsuz, narsist ve umursamaz davranışlar gösterebilir. Tüm durumlar “Peki ama ben?” sorusuna dönüşebilir. Kendi mutluluğundan çocuklarının sorumlu olduğunu düşünür. Çocuklarından kendi mutlulukları için bazı şeylerden vazgeçmelerini talep eder. Bu şekilde mutsuzluğuyla bağlantılı olarak çocuğu için nelerden vazgeçtiğini sık sık dile getirerek, çocuğuna kendi yaşam rollerinde gerçekçi olmayan beklentiler yükler.
7- Ebeveyn-çocuk ilişkisini koruyamaz
Anne ve baba bazen çocuklarına karşı arkadaşça yaklaşımlarda bulunabilir. Bu, çocuğun bazı durumlarda ihtiyacı olan bir yaklaşım şekli olsa da bazı ilişkilerde bu çizgi aşılarak ebeveyn-arkadaşlık ilişkisinin karıştığı sağlıksız bir ilişkiye dönebilir. Toksik ebeveyn, birincil duygusal destek kaynağı olarak çocuklarını seçme eğilimi göstererek, onlarla çok fazla kişisel bilgi paylaşabilir. Bu sebeple, çocuk kendine çok fazla sorumluluk yükleyerek, kendini sıkışmış hissedebilir. Evlilik sorunları, cinsel yaşam veya geçmiş olayları kapsayan bazı konuları çocuklarıyla paylaşarak, onları uygunsuz bir duruma sürükleyebilir.